Uitgangspunt
in de Nederlandse wet is openbaarheid van rechtspraak. Dit is als fundamenteel
recht vastgelegd in de Grondwet. Uit dit grondwettelijk artikel volgt dat
die openbaarheid ziet op twee aspecten van een procedure: de terechtzitting en de
uitspraak. De openbaarheid van zittingen is de afgelopen weken veelvuldig in
het nieuws geweest in verband met de schouw op de Brunssummerheide in de
strafzaak over Nicky Verstappen. De media mocht volgens de Limburgse rechter
namelijk niet bij die schouw aanwezig zijn. Maar geldt dan niet de openbaarheid
van rechtspraak?
Openbaarheid
van rechtspraak
Openbaarheid van rechtspraak
biedt bescherming aan rechtzoekenden tegen partijdigheid en willekeur van
rechters. Ook is het nuttig voor de rechtseenheid en rechtsontwikkeling, en bevordert
het vertrouwen in de rechtspraak. Niet in alle gevallen is openbaarheid
wenselijk bijvoorbeeld wanneer er minderjarigen betrokken zijn, de veiligheid
van de Staat in gevaar komt, privacybelangen, openbare orde of de goede zegen
daaraan in de weg staan of het belang van een goede rechtspleging ernstig wordt
geschaad. In die gevallen kan de rechter besluiten tot beslotenheid (‘gesloten
deuren’).
De schouw
in de strafzaak Nicky Verstappen
21 jaar geleden is het
levenloze lichaam van Nicky Verstappen gevonden op de Brunssummerheide. Nicky
was daar op zomerkamp. Een jaar geleden is een verdachte aangehouden in Spanje
en uitgeleverd aan Nederland. De DNA sporen die gevonden zijn bij Nicky
Verstappen matchen met die van de verdachte. Inmiddels zijn er een aantal pro
forma zittingen geweest en heeft de Limburgse rechtbank op vordering van het
openbaar ministerie ingestemd met een bezichtiging van de plaats delict op de
Brunssummerheide. Dit is in feite een zitting op locatie. Ook in het civiele
recht is een bezichtiging mogelijk, een zogenoemde ‘descente’.
De
media mag niet aanwezig zijn bij de schouw
Tijdens een pro forma zitting
op 5 juni heeft de rechtbank Limburg besloten dat het in het belang van een
goede rechtspleging wenselijk is dat de schouw met gesloten deuren plaats
vindt, waarbij slechts een beperkt aantal personen aanwezig mag zijn. Ook voor
een ordentelijk en veilig verloop van de schouw moet het aantal aanwezigen
volgens de rechtbank beperkt blijven.
Naar aanleiding van dit besluit
heeft een medewerker van één van de mediabedrijven die bij de schouw aanwezig
wilde zijn, mede namens de andere media, een verzoek aan de rechtbank gericht
om het besluit voor een besloten zitting te heroverwegen. De rechtbank heeft
dit verzoek niet gehonoreerd en heeft daarbij gewezen op het doel van de
schouw. Het doel is om een beter beeld te krijgen van de verschillende plekken op
de Brunssummerheide die een rol spelen, de onderlinge afstanden,
hoogteverschillen en zichtlijnen. Het belang van een ordelijk en veilig verloop
staat eraan in de weg dat er meer deelnemers bij de schouw aanwezig mogen zijn.
De betreffende werknemer heeft in reactie hierop aan de rechtbank toegezegd dat
de media zich zal houden aan de voorwaarden die de rechtbank zal stellen. Maar
de rechtbank blijft van oordeel dat de belangen bij een besloten schouw
zwaarder wegen dan de uitzondering voor de aanwezigheid van de media. De rechter
kan namelijk bijzondere toegang verlenen tot een besloten zitting. Op deze
uitzondering heeft de media zich beroepen.
Er is naar aanleiding van dit
besluit van de rechtbank een noodverordening afgekondigd, op grond waarvan onder
meer delen van de Brunssummerheide kunnen worden afgezet en afgeschermd en de
toegang voor onbevoegden kan worden ontzegd zodat de schouw ongehinderd plaats
kan vinden.
De media
stapt naar de rechter in Den Haag
De strafzaak van Nicky
Verstappen is al jaren in de publieke belangstelling, onder andere door het grootschalig
DNA verwantschap onderzoek waarbij mannen in de omgeving van het plaats delict
zijn opgeroepen om DNA af te staan. De verdachte en zijn advocaat hebben geen
bezwaar tegen openbaarheid van de schouw, integendeel. De advocaat van verdachte
is van mening dat de verdachte juist belang heeft bij een openbare behandeling
omdat daarmee wordt voorkomen dat er eenzijdig nieuws wordt gebracht zoals
eerder al is gebeurd. Ook de nabestaanden van Nicky Verstappen hebben geen
bezwaar tegen openbaarheid.
De media laat het er dan ook
niet bij zitten en vraagt in een kort geding aan de rechtbank
Den Haag om primair het besluit tot de besloten schouw en de noodverordening
buiten werking te stellen en subsidiair voorwaarden aan de schouw te verbinden
waaronder de aanwezigheid van één cameraploeg die op afstand zal blijven en die
de beelden zal delen met andere media.
Volgens de media worden op
ontoelaatbare wijze fundamentele rechten geschonden. De media voert aan dat
niet valt in te zien op welke wijze de aanwezigheid van één cameraploeg de
goede rechtspleging en het ordentelijk verloop kan belemmeren. Ook biedt de wet
uitdrukkelijk de mogelijkheid om bijzondere toegang te verlenen tot een
besloten zitting, weke uitzondering juist is bedoeld voor pers in het licht van
de vrijheid van nieuwsgaring. Het besluit van de Limburgse rechtbank is volgens
de media in strijd met artikel 6 EVRM, het recht op een eerlijk proces waarin de
openbare behandeling is opgenomen. Daarnaast is het besluit in strijd met
artikel 10 EVRM, vrijheid van meningsuiting dat ook het recht omvat de vrijheid
om inlichtingen of denkbeelden te ontvangen. Slechts in bijzondere gevallen kan
van deze fundamentele rechten worden afgeweken, bijvoorbeeld in het belang van
de openbare orde en veiligheid, goede zeden of bescherming van de gezondheid.
Daarvan is volgens de media in dit geval geen sprake.
De
rechter in Den Haag wil wel, maar kan niets…
De voorzieningenrechter oordeelt
dat hij alleen in kan grijpen in geval van aperte rechterlijke missslagen.
Daarvan is hier geen sprake. Het gaat hier volgens haar om een verschil in
appreciatie: de ene rechter kan op basis van feiten en omstandigheden tot een
ander oordeel komen, dan een andere rechter, zonder dat de één of de ander een duidelijk
fout oordeel velt. De voorzieningenrechter merkt wel op dat tegen het besluit
van de Limburgse rechter verschillende kan worden aangekeken en verwijst
daarbij naar de instemming van de media met een bescheiden aanwezigheid onder
voorwaarden en het feit dat zowel de nabestaanden als de verdachte geen bezwaar
hebben tegen openbaarheid. Tegen de achtergrond dat deze strafzaak grote
maatschappelijke beroering heeft veroorzaakt en de samenleving op de hoogte wil
zijn van het strafproces, had het besluit over de openbaarheid van de schouw
ook de andere kant op kunnen vallen.
“De kort gedingrechter kan dus, omdat het
hoogstens gaat om een verschil in appreciatie en in ieder geval niet om een
evidente ‘fout’, niet ingrijpen. Er is dan ook geen rechtvaardiging voor
toewijzing van enige vordering tegen de Staat, voor zover deze geënt is op
schending van artikel 6 EVRM. In het kielzog hiervan moet geoordeeld worden dat
van schending van artikel 10 EVRM geen sprake kan zijn zodra bevoegdelijk tot
sluiting van de deuren is besloten, en daarvan wordt in dit kort geding dus
uitgegaan.”
Voor wat betreft de
noodverordening, komt de voorzieningenrechter tot de conclusie dat zij begrijpt
dat deze is uitgegeven, omdat immers aan het besluit van de Limburgse rechter
moet worden voldaan.
De schouw heeft inmiddels
plaatsgevonden in besloten kring met drie rechters, een griffier, officieren
van justitie, politie, de rechter- commissaris, een politiefotograaf, beveiliging,
de verdachte en zijn advocaat, de directe nabestaande van Nicky Verstappen en
Peter R. de Vries.
