Sinds de invoering van de avondklok afgelopen zaterdag kregen meerdere plaatsen in het land met plunderingen en rellen te maken. Relschoppers mobiliseerden zich op sociale media, maar hoe werkt zoiets en waarom worden plunderingen live uitgezonden?
In apps als Facebook, Telegram en Snapchat worden mensen opgeroepen om te protesteren tegen de avondklok. Maar die rellen liepen de afgelopen dagen op meerdere plekken flink uit de hand. Er werd geweld gebruikt tegen politieagenten en winkels werden geplunderd.
Mensen die elkaar niet kennen, vinden gelijkgestemden op sociale media. “We hebben allemaal een behoefte om gezien te worden en bij een groep te horen”, zegt Mark Deuze, hoogleraar Mediastudies aan de UvA. Zeker nu er een lockdown en een avondklok is, worden die gevoelens onderdrukt.
“Er zijn veel mensen gefrustreerd, angstig en woedend vanwege het virus en dat is heel normaal”, zegt Deuze. Maar als mensen die geweld gebruiken als uitlaatklep bij elkaar komen, hitsen zij elkaar op om over te gaan tot actie.
‘Er is altijd wel een groep die het gaaf vindt om te rellen’
De rellen van de afgelopen dagen zijn niet per se ideologisch gemotiveerd, zegt socioloog Don Weenink van de UvA.
“Wat je bij de uit de hand gelopen protesten in Amsterdam zag, is dat een hele grote groep mensen in Nederland de coronamaatregelen ziet als een intensivering van de controle door de staat, en dat ze daardoor daadwerkelijk geloven dat corona wordt gebruikt om mensen te controleren en te manipuleren”, vertelt Weenink.
“In hun kielzog zijn de relschoppers mogelijk gaan denken dat het legitiem is om geweld te gebruiken, want de overheid luistert volgens deze groep toch niet.”
Hoewel vanuit de demonstranten een oprechte boosheid en angst uitgaat, speelt bij relschoppers opwinding zeker een heel grote rol, zegt Weenink. “Er is in de samenleving altijd wel een groep die het gaaf vindt om te rellen. Het heeft iets fascinerends, een grote aantrekkingskracht, die te maken heeft met een sterk groepsgevoel op dat moment.”
Relschoppers slepen met fietsen tijdens de rellen in Eindhoven van zondag.
Relschoppers slepen met fietsen tijdens de rellen in Eindhoven van zondag.
Foto: ANP
Beloningen en opdrachten voor plunderaars
Op verschillende socialemediakanalen is te zien hoe relschoppers de plunderingen live uitzenden. In reacties valt te lezen hoe kijkers opdrachten aan de plunderaars geven. Ook geven ze elkaar punten als beloningen. Onderzoekers noemen dat inmiddels ‘gamification’.
“De rellen beginnen te lijken op een computerspel zoals Fortnite, waarbij de speler met andere gamers bepaalt wat er gaat gebeuren”, zegt Beatrice de Graaf, hoogleraar aan de Universiteit Utrecht en veiligheidsexpert. “Dit spelelement bestond al, ook voor de komst van sociale media. De Provo-rellen waren destijds ook bedoeld als ludiek geweld om het gezag uit te dagen, al gaat dit wel een stap verder.”
Volgens De Graaf worden ‘challenges’ onderdeel van de rellen. “Mensen vinden via sociale media een groep om zich bij aan te sluiten en die groepen kunnen met elkaar concurreren. Als relschoppers uit Eindhoven zien wat er op Urk gebeurt, zeggen ze: ‘Wat zij kunnen, kunnen wij ook’.”
Bij relschoppers is sprake van ‘morele vakantie’
Weenink, die eerder ook onderzoek deed naar onder meer Project X in Haren, spreekt van een ‘morele vakantie’ van de rellende jongeren. “Een situatie waarin een groep door een heel sterk groepsgevoel andere normen gaat ontwikkelen die sterk indruisen tegen de heersende moraal. Een tijdelijke opschorting van normen, dat is het idee van een ‘morele vakantie'”.
Dat brengt een moment van grote opwinding en dominantie met zich mee. “Het is tegelijkertijd ook een soort hoogtepunt voor deze jongeren. Dat maakt het des te moeilijker te verteren.”
