NU+ | Sociale media volgens je eigen regels nog grotendeels toekomstmuziek

Voor wie het niet meteen helder voor de geest heeft: je kunt de fediverse zien als een in elkaar geweven netwerk van verschillende apps, die allemaal dezelfde inhoud kunnen lezen en schrijven. Het is een groep van sociale netwerken die allemaal met elkaar communiceren.

De fediverse wordt vaak vergeleken met hoe e-mail werkt. Het maakt niet uit of jij een Gmail- of Outlook-account hebt. Het maakt ook niet uit welke mailapp je gebruikt. Een mailtje naar een ander adres komt altijd aan. Al deze diensten praten met elkaar.

Uiteindelijk moeten socialemediaplatforms op dezelfde manier gaan werken. Je plaatst een bericht op Threads en iemand anders kan het lezen op Mastodon. Als gebruiker kies je dan zelf welke app het beste voor jou werkt. Of in welke voorwaarden jij je het beste kan vinden. Op welk platform laat jij het liefste je persoonlijke gegevens achter? Het is in principe zelfs mogelijk om zelf een server op te richten en het volledig in eigen hand te houden.

Op dit moment bestaan diensten als Bluesky, Mastodon en Threads los van elkaar. Je hebt aparte accounts nodig om op de diensten actief te zijn. En op elk platform moet je afzonderlijk berichten plaatsen en mensen volgen. Dat is onhandig, omslachtig en zorgt voor versplintering onder gebruikers.

“Ik zou Meta willen aansporen om haast te maken en de komende maanden te regelen dat Threads kan samenwerken met Mastodon”, zegt demissionair staatssecretaris Alexandra van Huffelen (Digitalisering) tegen NU.nl. “Met het oog op recente ontwikkelingen op de platforms ga ik ervan uit dat door de ontwikkelingen op X steeds meer burgers, media, wetenschappers en bedrijven alternatieven gaan gebruiken.”

De overheid heeft sinds juni vorig jaar een eigen Mastodon-omgeving. Dat is een testomgeving waarvan op dit moment zo’n twintig organisaties gebruik kunnen maken. In het eerste kwartaal van dit jaar wordt geëvalueerd of de aanwezigheid op het platform bevalt. “Ik ervaar zelf dat de reacties en posts op het Mastodon-platform zich positief sterk onderscheiden van reacties en posts die ik krijg op het platform X”, zegt Van Huffelen.

Threads en Mastodon werken met hetzelfde protocol: ActivityPub. Daardoor kunnen ze verbonden worden. Bluesky maakt gebruik van een eigen AT Protocol, waar apps zich op kunnen aansluiten. Maar dat betekent wel dat Bluesky niet communiceert met Threads en Mastodon. Ook dat is eigenlijk niet wenselijk.

“Federatieve structuren bestaan bij de gratie dat de computers hetzelfde protocol spreken”, zegt Marleen Stikker, internetpionier en directeur van Waag Futurelab, een onderzoeksinstituut op het gebied van technologie en samenleving.

“Het internet zelf en toepassingen als world wide web en e-mail zijn goede voorbeelden daarvan. Met sociale media is dat misgegaan. Dat werden gesloten platforms. Met het protocol Activitypub is dat probleem opgelost. Maar als Bluesky nu kiest voor een ander protocol, dan werkt het niet.”

Het socialemedialandschap raakt hierdoor versnipperd, zegt ook mediatheoreticus en internetcriticus Geert Lovink van de Hogeschool van Amsterdam. “Deze fase is een soort onoverzichtelijke softwarerenaissance waaruit iets nieuws kan ontstaan.”

Lovink noemt de fediverse voorlopig een gedachte-experiment. Of Threads daadwerkelijk verbonden wordt aan andere diensten, is volgens hem eerst zien en dan geloven.

Overigens spreekt Instagram, waar Threads onder valt, die belofte wel hardop uit. “Onze visie is dat je met Threads kunt communiceren met mensen op andere platformen in de fediverse die niet van ons zijn en we niet beheren”, meldt het bedrijf op zijn site.

Mark Zuckerberg zei eerder tegen The Verge ook te geloven in de fediverse. “Niet iedereen wil één product gebruiken”, zei hij. Volgens hem levert het zijn bedrijf meer op als mensen liever gebruikmaken van een ander platform, maar wel kunnen praten met mensen op zijn diensten.

Niet iedereen zit te wachten op de koppeling van Threads met Mastodon. Zo weert de Mastodon-server van Waag Threads. “We zien op Threads dezelfde ellende ontstaan als op andere platforms”, zegt Stikker. “Het ontbreekt bij Threads aan accurate moderatie, en dat is een voorwaarde voor ons om te federeren.”

Ook op andere diensten klagen veel mensen over de provocerende berichten die Threads hen aanbeveelt. Er zou bijvoorbeeld sprake zijn van transfobie en fatshaming, waar Instagram weinig aan doet.

Toch hoopt Stikker dat meer bedrijven en organisaties de overstap maken naar de fediverse. Zij kunnen daar omgevingen opzetten waarover zij zelf zeggenschap en verantwoordelijkheid hebben, in plaats van grote techbedrijven.

“Van Huffelen heeft daar vanuit de Nederlandse overheid grote stappen voor gezet”, zegt ze. “De volgende stap is dat de federatieve platforms de primaire plek worden waar overheden en andere organisaties hun berichten delen. Dan krijg je anderen mee.”

Hoewel het nog geen storm loopt op de fediverse, is er wel beweging. “We komen uit dertig jaar online ellende. Het duurt even voordat er een omslag is gemaakt”, zegt Stikker. “Maar het argument is al jaren hetzelfde: wees niet afhankelijk van commerciële partijen. Tech is niet neutraal, dus denk na over je keuzes. Kies voor platforms die publieke waarden als privacy hoog in het vaandel hebben staan en ga niet in zee met verkeerde algoritmes.”