Laatste update: 31 januari 2019
Het wetsvoorstel (toelichting) van minister Grapperhaus (CDA) om gegevens van vliegtuigpassagiers voor de opsporing te gebruiken, is waarschijnlijk in strijd met het Europese recht. Een vergelijkbare regeling is in 2017 door het Europese Hof van Justitie ongeldig verklaard.
Het Europese Hof van Justitie heeft op 27 juli 2017 een overeenkomst met Canada om passagiersgegevens te gebruiken voor opsporing ongeldig verklaard (pdf). Volgens het Hof is de regeling onder andere in strijd met het recht op privacy zoals dat in het Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie is vastgelegd. Een belangrijk punt is dat gegevens van grote groepen mensen in het vizier van opsporingsdiensten komen zonder dat er enige verdenking tegen hen bestaat. De Europese richtlijn waarop het wetsvoorstel van minister Grapperhaus is gebaseerd, lijkt sterk op de ongeldig verklaarde overeenkomst met Canada.
Stevige kritiek
De Raad van State vraagt zich dan ook af of het zinvol is dit wetsvoorstel zo in te dienen, als de minister weet dat de onderliggende richtlijn waarschijnlijk in strijd is met het recht op privacy. Ook de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) wijst hier op. Minister Grapperhaus wil daar niet bij stilstaan zolang de richtlijn nog gewoon geldig is. “Dat wordt alleen anders in het geval dat het Hof van Justitie in een zaak met betrekking tot uitvoering van de PNR-richtlijn deze richtlijn onverbindend zou verklaren of als de Europese wetgever de richtlijn zou wijzigen of intrekken.” Volgens de mininster heeft de Europese Commissie geconcludeerd “dat het Hofadvies geen consequenties heeft voor de richtlijn”.
De Autoriteit Persoonsgegevens wijst er in zijn advies ook op dat de onderbouwing ontbreekt waarom gegevens vijf jaar bewaard moeten worden en waarom dat ook gebeurt bij mensen die nergens van worden verdacht. Sowieso mist de AP “een gedegen onderbouwing van de proportionaliteit en de subsidiariteit”. De toezichthouder vindt dat eerst moet worden onderzocht of het opslaan en doorzoeken van reisgegevens van grote groepen onverdachte burgers wel nodig is om misdrijven op te lossen. Het is niet bekend hoeveel misdrijven nu niet opgelost worden en straks met dit systeem wel.
Instemmende Tweede Kamer
Vooralsnog lijkt de Tweede Kamer akkoord te gaan met dit wetsvoorstel. Alleen de SP heeft zich ronduit tegen het voorstel uitgesproken. Zij stellen dat de richtlijn de keuze geeft of het ook passagiersgegevens van vluchten binnen de EU doorspeelt naar opsporingsinstanties. De minister kan die vluchten dus in principe buiten de registratie houden. Ook GroenLinks zet vraagtekens bij de effectiviteit van het voorstel en of het wel proportioneel is om van miljoenen onverdachte reizigers gegevens op te slaan om een (onbekend) aantal misdrijven op te lossen.
D66 en ChristenUnie stellen dat het om een aangenomen Europese richtlijn gaat, dus dat die gewoon ingevoerd moet worden, maar vragen zich wel af hoe toekomstbestendig het geheel is als het Hof van Justitie er alsnog een streep door kan zetten. VVD, CDA en zien in het voorstel als een zinvolle bijdrage aan het bestrijden van misdrijven.
Europese richtlijn
Het beschikbaar maken van passagiersgegevens voor opsporingsdiensten is een verplichting vanuit de Europese Unie. De verplichting geldt voor de passagiersgegevens voor vluchten naar landen buiten de Europese Unie. Voor vluchten binnen de Europese Unie geldt de verplichting niet, maar minister Grapperhaus heeft ervoor gekozen voor alle vluchten van en naar Nederland de gegevens beschikbaar te maken voor de opsporingsdiensten. De minister schrijft dat de politie, het openbaar ministerie en de AIVD dat graag willen.
De gegevens worden gebruikt om mensen op te sporen die verdacht worden van ernstige en/of terroristische misdrijven. Hieronder wordt onder andere verstaan moord, mensenhandel en verkrachting, maar ook fraude, valsheid in geschrifte, computercriminaliteit, witwassen, milieu-misdrijven en illegale kunsthandel.
De gegevens die onder andere aan de opsporingsdiensten worden doorgegeven zijn naam, adres, woonplaats, e-mailadres, telefoonnummer, paspoortnummer, nationaliteit, geslacht, betalingsinformatie, reisgenoten, vluchtgegevens, geplande reisdata en reisroute, zitplaats en alle bagage-informatie.
Profilering
De gegevens worden op bepaalde tijdstippen uit de reserveringssystemen van luchtvaartmaatschappijen gedownload naar de systemen van de speciale ‘passagiersinformatie-eenheid’ van de Koninklijke Marechaussee. Deze eenheid koppelt de gegevens met gegevens in andere systemen van politie en justitie en deelt deze desgevraagd ook met vergelijkbare eenheden in andere landen binnen en buiten de EU.
De gegevens worden niet alleen doorzocht op gezochte personen, maar er wordt ook een algoritme op losgelaten dat mensen met verdacht profiel eruit pikt. Bepaalde combinaties van gegevens kunnen ertoe leiden dat iemand als verdachte wordt aangemerkt. Wat de criteria hiervoor zijn wordt niet bekendgemaakt, maar bijzondere gegevens als godsdienst, ras, politieke gezindheid, gezondheid, of seksuele geaardheid mogen niet worden gebruikt.
Vijf jaar bewaard
Zo’n 77 miljoen passagiers passeren jaarlijks de Nederlandse luchthavens. De gegevens van deze mensen worden vijf jaar bewaard. Identificerende gegevens, zoals naam en telefoonnummer, die ouder zijn dan zes maanden mogen alleen met toestemming van een officier van justitie worden opgevraagd.
De Europese richtlijn (2016/681) werd 27 april 2016 door het Europarlement en de Europese Commissie aangenomen. Volgens de richtlijn, had de nationale wetgeving al in mei 2018 in werking moeten treden. Naast Nederland zijn er nog vier andere landen die deze verplichting op dit moment nog niet zijn nagekomen. In mei 2020 wordt de richtlijn door de Europese Commissie geëvalueerd. Hierbij wordt ook gekeken naar de noodzakelijkheid, proportionaliteit en effectiviteit van de maatregel.
Er is voor het wetsvoorstel een privacy impact assessment gemaakt, maar die is door de minister niet gepubliceerd.
Lange aanloop
Er is al lange tijd discussie in Europa over de wenselijkheid van het doorzoekbaar maken van reisgegevens. Al in 2013 kwam toenmalig minister Opstelten met de eerste plannen hiervoor, maar toen was de Tweede Kamer nog in meerderheid tegen. Tweede Kamerlid Dijkhoff (VVD) stelde dat “Nederland niet zit te wachten op een vakantieregister”. Het voorstel kwam in een stroomversnelling na de aanslagen op Charlie Hebdo in 2015. Lees meer over de aanloop van dit wetsvoorstel hier en hier.
https://www.tweedekamer.nl/debat_en_verg…
Wetten
2018 – Inzet kentekenscanners door de belastingdienst
2018 – Beschikbaar maken betaalgegevens bij banken
2018 – Uitvoeringswet AVG
2018 – Verruimen strafrechtelijke aanpak terrorisme
2017 – Pseudonimiseren leerlinggegevens in de cloud
2017 – Wijzigen briefgeheim in Grondwet
2017 – Herziening Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten
2017 – Wet verplichte GGZ
2016 – Wet aanpak woonoverlast
2016 – Computercriminaliteit III
2016 – Kentekenregistratie voor opsporing
2016 – Tijdelijke wet bestuurlijke maatregelen terrorismebestrijding
2016 – Algemene Verordening Gegevensbescherming
2016 – Screenen van huurders door politie
2016 – Kerken geen toegang tot gemeentelijke basisregistratie
2016 – Wet doorstroming huurmarkt 2015
2016 – Bekostiging anonieme e-mental health
2015 – Personenregister kinderopvang en peuterspeelzalen
2015 – Meldplicht datalekken en uitbreiding boetebevoegdheid
2015 – Aanscherpen bestuurlijke maatregelen tegen ernstige overlast
2015 – Registratie van leerlingen met een beperking of gedragsprobleem
2014 – Versoepeling cookiewet
2014 – Levenslang toezicht
2014 – Kaders voor elektronische patientendossiers
2014 – Flexibel cameratoezicht
2014 – Uitbreiding Rotterdamwet
langer dan 5 jaar geleden
2013 – Decentralisatie jeugdzorg (Jeugdwet)
2013 – Gebruik BSN bij jeugdzorg verplicht
2013 – ID-kaart zonder vingerafdrukken
2013 – Wet zorg en dwang psychogeriatrische en verstandelijk gehandicapte clienten
2013 – Doorlichten burgers sociale zekerheid met behulp van SyRI
2013 – Bestrijding identiteitsfraude
2013 – Wet Maatschappelijke Ondersteuning 2015
2013 – Uitbreiding bevoegdheden vreemdelingenwet
2013 – Basisregistratie Personen (BRP)
2013 – Verruimen preventief fouilleren
2013 – Vingerafdrukken van alle vreemdelingen
2012 – Inzage justitie in medische dossiers
2012 – Belastingdienst verstrekt inkomensgegevens
2012 – Wietpas
2012 – Huiszoeking bij uitkeringsgerechtigden
2011 – Wet DNA verwantschapsonderszoek
2010 – Slimme energiemeters
2010 – Elektronisch Leerling Dossier (ELD)
2010 – Inzage VS in bankafschriften
2009 – OV-chipkaart voor studenten
2009 – Verwijsindex Risicojongeren (VIR)
2009 – Bestrijding ernstige overlast (voetbalwet)
langer dan 10 jaar geleden
2009 – Vingerafdrukken in paspoort en (centrale) database
2008 – Wet identiteitsvaststelling verdachten, veroordeelden en getuigen
2008 – Bewaarplicht telecomgegevens
2008 – Elektronisch Kind Dossier (EKD)
2008 – Wijziging telecommunicatiewet
2006 – Wet politiegegevens
2006 – Wet opsporing en vervolging terroristische misdrijven
2005 – Cameratoezicht in gemeentewet en wet politieregisters
2004 – Wet vorderen gegevens door politie, bv bibliotheekuitleen
2004 – Wet justitiële en strafvordelijke gegevens
2004 – Wet DNA-onderzoek bij veroordeelden
2003 – Identificatieplicht
2000 – OV-chipkaart
1999 – Wet Bescherming Persoonsgegevens
1998 – Bijzondere Opsporingsbevoegdheden
1994 – Algemene wet op het binnentreden
1959 – Algemene wet inzake rijksbelastingen
Voorstellen goedgekeurd door Tweede Kamer*
2018 – Tweede Kamer akkoord met flexibeler gebruik leerlinggegevens
2016 – Eerste Kamer tegen inzage medisch dossier zonder toestemming
2011 – Registratie prostituees
Voorstellen weggestemd/tegengehouden door Eerste Kamer
2011 – Elektronisch Patiënten Dossier (EPD)
2011 – Wet bestuurlijke maatregelen nationale veiligheid
2011 – Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten
Voorstellen
2019 – Passagiersgegevens (PNR) voor opsporing
2018 – Gebruik risicoprofielen in de zorg krijgt wettelijke basis
2018 – Constitutionele toetsing
2018 – Wijziging wet DNA-verwantschapsonderzoek
2018 – Europese toezichthouder kritisch over vingerafdrukken in paspoort
2018 – Gegevens delen voor fraudebestrijding decentrale zorg
2018 – Nieuwe werkgroep voor aanpak wraakporno
2018 – Aanpassing bewaarplicht telecommunicatiegegevens
2017 – Zoekmiddelen urgente persoonsvermissingen
2017 – ePrivacy Verordening
2016 – Herziening bewaarplicht telecomgegevens
2016 – Intrekken bewaarplicht telecomgegevens
2015 – DNA-afname bij arrestatie
2015 – DNA-databank bij AIVD
2014 – Reisgegevens registreren voor opsporingsdiensten
2014 – Downloadverbod
2013 – Vorderen van camerabeelden vergemakkelijken
2013 – Online identificatieplicht
2013 – Landelijk Informatiesysteem Schulden (LIS)
2013 – Centrale database incasso
2010 – DNA en vingerafdrukken uitwisselen met VS
2010 – Database potentiële relschoppers
2010 – Bodyscan op Schiphol
2010 – Kilometerheffing
2010 – Evaluatie wet bescherming persoonsgegevens
2010 – Internetfilter
2010 – Privégegevens vliegtuigpassagiers registreren
Proefballonnen
2017 – Preventief opsluiten
2017 – Gedwongen anticonceptie
2015 – Register met het vermogen van elke Nederlander
2014 – Integrale datawet
2014 – Drone wetgeving
2012 – Ontsleutelplicht
2012 – Toegang justitie tot DNA- materiaal in gezondheidszorg
2011 – Etnische registratie
2010 – Strengere normen telefoontaps
2010 – Doorlichten studenten uit risicolanden
2009 – Dopingcontroles in fitnesscentra
2009 – Capuchonverbod in winkels
2009 – Alcoholcontrole voetgangers
* Een wetsvoorstel dat door de Tweede Kamer is goedgekeurd, moet ook nog door de Eerste Kamer worden goedgekeurd voordat het een wet wordt. De Tweede Kamer is politiek bepalend, daarom wordt het stemgedrag van de Tweede Kamer als maatstaf in de Privacy Barometer genomen.
