Onafhankelijkheid
is binnen de rechtspraak een kernwaarde (vgl. art. 6 EVRM “een onafhankelijk en
onpartijdig gerecht”). Rechters worden voor het leven benoemd. Een goede
waarborg, die wel als keerzijde heeft dat minder of slecht functionerende
rechters moeilijk bijgestuurd (of weggestuurd…) kunnen worden. De opleiding is
ook bedoeld als waarborg, maar is in handen van rechters, wat niet per se goede
opleiders zijn. Verder zijn er (of niet meer?) advocaten die rechter plv. zijn,
doorgaans op onderwerpen die ook tot hun praktijk behoren. Laatste punt is dat
niet per se de beste juristen rechter worden, maar weet niet of dat correleert
met onafhankelijkheid. In dit licht is wel bijzonder dat er neergekeken wordt
op de rechtenopleiding, althans, vooral dat er opgekeken wordt naar rechters en
advocaten, net of de samenleving zich niet realiseert dat die toch ook die
opleiding volgden.

Bovenstaande
betekent niet dat ik de rechtspraak als niet onafhankelijk beschouw, maar is bedoeld
om de gedachten te bepalen over een kwestie die mij bezighoudt. Wat is een
onafhankelijke onderzoeker?

Onderzoekers
worden niet voor het leven benoemd (kunnen wel vaste aanstellingen hebben). Soms
worden ze betaald voor het onderzoek dat ze doen door partijen die belang bij
een bepaalde uitkomst hebben. Ik heb wel meegemaakt bij onderzoek in opdracht
van ministeries of WODC dat er bepaalde uitkomsten minder prettig werden
gevonden, maar daar verder niet iets mee gedaan. Dat lijkt me de consequentie van
het inhuren van een wetenschapper, in plaats van een consultant. Onderzoekers
leiden onderzoekers op, onderzoekers zijn vrijwel altijd ook docenten, en,
hoewel zeker niet altijd, beschikken doorgaans over opleidingskwaliteiten. Er
zijn zeker bij bijzondere leerstoelen praktijkjuristen die niet over
wetenschappelijke kwaliteiten beschikken die benoeming rechtvaardigt. Het is
voor een bedrijf of persoon wellicht aardig om prof. voor de naam te hebben,
maar qua onderzoek, voor zover dat plaatsvindt, zal onafhankelijkheid niet
altijd gegarandeerd zijn. De wetenschap trekt goede juristen, maar niet per se
de beste. Het is ook wel wat om na je studie een promotieonderzoek te doen. Heb
in het verleden zeer goede studenten plekken aangeboden, die niet altijd werden
geaccepteerd. Een groter probleem is dat er goede studenten zijn, maar geen
geld om hun onderzoek te betalen.

Stel nu dat je
zelf een belang hebt bij de uitkomst van een onderzoek, kan het dan
onafhankelijk zijn? Eind jaren negentig had iemand zijn proefschrift af maar
vond de uitkomsten niet prettig (geen financieel belang speelde hier). Het
proefschrift is, ook om andere redenen, nooit verdedigd. Stel nu dat je een
bepaald commercieel idee hebt en jouw onderzoek moet onderbouwen dat het een goed
idee is. Heb je dan de flexibiliteit om te concluderen dat het toch geen goed
idee is? Dat is de vraag. Als er een onderbouwde uitkomst ligt, blijft het toch
knagen.

En hoe zit het
met nevenactiviteiten. Ik ben verbonden aan SOLV. Ben ik onafhankelijk? Een
van de voorwaarden toen ik bij SOLV begon was dat ik mocht blijven schrijven en zeggen wat ik vind, take me as I am. SOLV heeft cliëntenbelangen, maar is een sterk
inhoudelijk gedreven kantoor. Ze waarderen debat en mijn rol daarin. Ondanks
mijn toezegging van onafhankelijkheid heb ik de afgelopen jaren een paar keer
bij naar buiten treden via blog, artikel, media, etc. gepolst. Gerezen
wenkbrauw, bedenkelijke blik? Nooit, ik werd altijd volledig gesteund.

https://www.solv.nl/weblog/onafhankelijkheid-van-onderzoekers-en-rechters/21653