Oké het is vrijdag na twee weken thuiswerken, dus dan mag ik mezelf even een uitstapje veroorloven. Recent deed ik mee aan een Tweakersdiscussie over het bericht dat WhatsApp gebruikers oproept om niet zomaar informatie die verspreid wordt over het nieuwe coronavirus te delen. De discussie focuste daar op de vraag waarom mensen hun informatie van allerlei nepsites halen, en niet goed controleren wat er wordt gezegd. Ergens is dat raar, want waarom vertrouwen mensen zomaar random sites in plaats van autoriteiten? Mijn theorie: omdat we tien jaar geleden zijn gaan roepen dat Wikipedia onbetrouwbaar is.
Wikipedia, de vrije encyclopedie, werd in 2000 opgericht door Jimmy Wales en Larry Sanger. Het idee was dat iedereen kon bijdragen, en dat zo de informatie vanzelf correct zou worden. Een beetje zoals de opensourceovertuiging dat many eyeballs make all bugs shallow, als genoeg mensen naar broncode kijken dan worden vanzelf alle fouten gevonden. Maar het probleem bij Wikipedia, net als bij open source, was dat er niet altijd genoeg mensen keken. In ieder geval niet genoeg mensen met verstand van zaken.
Vervolgens kreeg je dus al snel dat allerlei lemma’s onbetrouwbaar waren, of althans leken. Dat leidde tot een breed uitgedragen opvatting dat Wikipedia geen goede bron is, “want iedereen kan dat editten”. In 2009 blogde ik over hoe de rechtspraak bijvoorbeeld tegen Wikipedia aankeek, en dat was niet perse positief:
Voornoemde bron kan naar het oordeel van de rechtbank, zonder nadere motivering van verweerder, niet als betrouwbare bron worden aangemerkt. Informatie van internet is niet zonder meer betrouwbaar en/of volledig zonder na te gaan wie die informatie heeft geplaatst en of derden deze informatie kunnen wijzigen.
In onderwijs en onderzoek werden mensen dan ook aangeraden om de encyclopedie hooguit als startpunt te gebruiken, en daarna zelf kritisch te kijken naar de genoemde bronnen om zo een eigen oordeel te vormen. En dit is waar ik dan even heel arrogant klink, maar ik heb de heilige overtuiging dat het daarmee misgegaan is. Want hoe weet je of de New York Postal Times, met een keurig lettertype, strakke blauwe zijkant en bekende nieuwsberichten en mooie foto’s, een betrouwbare site is?
Dat kun je dus niet. Zeker niet omdat dergelijke nepsites vaak ook nog eens het soort nieuws bracht waarvan je eigenlijk al wist dat het waar zou zijn, en mensen hebben de confirmation bias om dat eerder te geloven. Maar voor mij is minstens zo belangrijk dat we opgevoed zijn met dat zo’n betrouwbaar uitziende bron ook betrouwbaar ís. Wie ging er controleren of de statistieken uit NRC Handelsblad of de citaten genoemd op RTL Nieuws wel echt waren gezegd? Daarop vertrouwde je de journalisten. Dus waarom hier niet?
Ondertussen bleef Wikipedia hard aan de weg timmeren en is het nu eigenlijk onmogelijk geworden om aperte onzin in een lemma verwerkt te krijgen. Dat is er binnen een dag weer uit. Dat maakt de encyclopedie een belangrijk bastion tegen nepnieuws. Maar helaas zie ik nog steeds die opvatting terugkomen dat je eigenlijk niet mag afgaan op wat men daar zegt. Heel jammer.
Arnoud